Για την ποιητική συλλογή του Σταύρου Ζαφειρίου,
Χωρικά (Εκδ. Νεφέλη)
Ο Σταύρος Ζαφειρίου κλείνει φέτος είκοσι πέντε χρόνια γόνιμης θητείας στην ποίηση. Μέσα σ’ αυτή την εικοσιπενταετία, διέγραψε μια πορεία εντελώς προσωπική, με το έργο του να οργανώνεται κλιμακωτά, σε σχήμα ανιόν, από την ενικότητα στην πολλαπλότητα, από την εξομολόγηση ενός φλεγόμενου ποιητικού εγώ στη διερεύνηση του κόσμου και της θέσης του ανθρώπου και του ποιητή ανάμεσα στο μηδέν και στο άπειρο. Από τις πρώτες του συλλογές, της ροκ παραφοράς και της καταραμένης ευαισθησίας, που ανασαίνουν συντονισμένες με τον Ρεμπώ και τους μπητ, την Κατε-ρίνα Γώγου και τον Αλέξη Τραϊανό, ως το Η Δεύτερη πεταλούδα και η φωτιά, με τον κρυπτικό τίτλο που συνιστά την απαρχή μιας μεταστροφής και την Άτροπο των ημερών που την ολοκληρώνει, ο Ζαφειρίου μετασχηματίζει διαρκώς το λόγο του, βαδίζοντας από τη μονοφωνία στην πολυφωνία και τη διαλογικότητα, κορύφωση της οποίας αποτελούν τα τραγικά Χωρικά.
Ο υπότιτλος της νέας συλλογής του είναι «1+19 ποιήματα για τον χώρο με τη βοήθεια του χρόνου και άλλων διαστάσεων». Το ένα ποίημα, το μοναχικό, είναι προγενέστερο, ανήκει στη συλλογή Η Άτροπος των ημερών, και διανοίγει, ελάχιστα και ριζικά μαζί παραλλαγμένο, το χώρο της συλλογής. Ο ανθρωπογενής χώρος βρίσκεται μαζί με το λόγοιστό στο προσκήνιο. Τα υπόλοιπα 19 ποιήματα διερευνούν την έννοια του χωρόχρονου στη σχέση του με την ανθρωπινότητα και τη γραφή – όπου ο χωρόχρονος γίνεται διακείμενο. Σημαίνοντας τη συνέχεια με την «Άτροπο των ημε-ρών», υπογραμμίζοντας την ύπαρξη ενός ποιητικού σχεδίου που συνέχει τις συλλογές και τις οδηγεί, ο Ζαφειρίου δημιουργεί μια σύνθεση υπαρξιακή όσο και αυτοαναφορική, για τη δυνατότητα αναπαράστασης του ανθρώπινου μέσα στην Ιστορία.
Τα Χωρικά, παραπέμποντας στον «εικότα μύθο», μπορούν να διαβαστούν ως μια συ-νοπτική ιστορία του σύμπαντος και της ανθρωπότητας· της μεγάλης έκρηξης και της δημιουργίας, του τρόπου με τον οποίο ο άνθρωπος κατοίκησε το χώρο, ορίζοντάς τον, διεκδικώντας τον, από την Εδέμ όπου ο Θεός έκανε θέμα για ένα κοτσάνι μήλο ως την εκτροπή του ολοκληρωτισμού και τη διαπίστωση της ερημίας του όντος. Ο φόβος και ο σαρκασμός ενδυναμώνουν τον ποιητή να αποδεχτεί την τέταρτη διάσταση, «κατά το μέγα / το ελάχιστο του ανθρώπου». Να αποδεχτεί το ευάλωτο και το παράλογο της ύπαρξής του στη διαχρονία και την καθολικότητα. Χώρος και χρόνος, ύλη και ενέργεια, ο άνθρωπος, φθαρτός και όμως αιώνιος, ατελής και μαζί εντελής, ορίζεται από το αλωνάκι του, το ελάχιστο χώμα και την ελάχιστη λέξη. Τα Χωρικά καταγράφουν την αθλιότητα του ανθρώπου, την μικρότητα, το πεπερασμένο της ύπαρξής του, την πάλη του με το χώρο και το χρόνο, όσο και την καταγωγική νίκη του επί του απείρου και της φθοράς: την ύπαρξη καθαυτή και τη μυθολόγησή της.
Τα Χωρικά όμως είναι επίσης ένα σύνθεμα για το λόγο σε όλες τις εκφάνσεις του. Εν αρχή ην ο λόγος του Κυρίου, η δημιουργική σοφία του τεχνοκράτη Θεού που έκανε τόσες και τόσες δοκιμές έως ότου οργανώσει κατά τη βούλησή του τον κόσμο, φροντίζοντας εξαρχής και την αναπαράστασή του. Η σοφία του ταυτίζεται με την αιτία του κόσμου, το λόγο ύπαρξής του. Ο λόγος ως αιτία όμως εξακτινώνεται στην ιστορία και εξηγεί, ερμηνεύει, δικαιολογεί, χωρίς να δίνει λύση: «το δίχτυ από όριο σε όριο / και ανάμεσα του / το εκκρεμές των θηραμάτων» («Ο κ. Επιθεωρητής»). Προσέρχεται η λογική, ο λόγος ο ορθός, πολλά υποσχόμενος, πάραυτα αυτοαναιρούμενος, ηττημένος από τα έρκη όχι του χρόνου, αλλά του παραλογισμού, του σκοταδιού που κατακλύζει το νου και την ψυχή του ανθρώπου. Έπεται η αναλογία, ο λόγος ο μαθηματικός, του ανθρώπου προς τον κόσμο, της αλλαγής και της εξέλιξης, της διαρκούς ροής προς τη σταθερή ουσία, του είναι προς το φαίνεσθαι, του Είναι προς το ον: «πώς κάτι που αλλάζει διαρκώς / μπορεί και παραμένει πάντα το ίδιο / σε μιαν ιδεατή αναλογία, / όπου ό,τι μοιάζει αληθινό δεν είναι βέβαιο, / ενώ το βέβαιο δεν μοιάζει αληθινό.» Ο λόγος όμως που είναι σαν ιστός είναι ο άλλος λόγος, ο ταπεινός και ο πανίσχυρος, ο λόγος των άλλων που διατρέχει το σύνθεμα, συνειδητά και ασύνειδα, της
Βίβλου και του Κάφκα, του Τόμας Μορ και του Γιάννη Ρίτσου, των προσωκρατικών και του Πάουλ Τσέλαν, του Πλάτωνα και του ιερού Αυγουστίνου, μαζί κι αυτός του ποιητή, ο λόγος-συνομιλία και ομιλία. Είναι ο λόγος της ποίησης που αγκαλιάζει τη μορφή της στιγμής και εκείνη της αιωνιότητας, που υφαίνει συνεχώς από την αρχή τον προστατευτικό ιστό του και συγκρατεί τον άνθρωπο στη διαρκή του πτώση, του δίνει ώθηση για την καινούργια ανάταση, τη νέα ανθοφορία.
Έτσι λοιπόν στην ποίηση του Ζαφειρίου ο άξονας δεν είναι τελικά ο χώρος, ο χρόνος, το σώμα, το σύμπαν· ούτε καν η αέναη μεταλλαγή τους. Δεν είναι η ιστορία κι η πατρίδα, η ενοχή, η αγωνία ή ο αναστοχασμός της αΐδιας ροής. Ή μάλλον, είναι όλα αυτά μαζί, είναι ο άνθρωπος μες στον κόσμο, κάτω από τα άστρα και μέσα και ανάμεσα στους άλλους, αυτό το «εμείς» που ταυτίζεται με το χωρόχρονο. Και κάτι περισσότερο: ο λόγος που αναπαριστά και αναμορφώνει το πραγματικό, η γλώσσα του ποιητή που, βαθύκοιλη σαν τα καράβια του μύθου, αναδέχεται φιλόξενα την αιώρησή των πραγμάτων ανάμεσα στη στιγμή και την αιωνιότητα, τη λέξη και το μετείκασμά της, ανάμεσα στο χάος και την τάξη που το διοικεί. Ποίηση μιας μοντέρνας και μαζί με-ταμοντέρνας ποιητικής, που αρδεύεται από πολλαπλές πηγές, ποίηση ποιητικής, η ποίηση του Ζαφειρίου εξερευνά τον άνθρωπο και τον κόσμο στην πολλαπλότητα και την ανοιχτότητά τους.
Περιοδικό "Εντευκτήριο", τχ. 81
